Monitor test & vergelijking

• Belangrijke feiten
• Op grote schermen kunnen meerdere programma’s naast elkaar geopend worden.
• Voor artistiek werk moet de monitor kleuren realistisch kunnen weergeven.
• Gaming vereist zeer snelle reactietijden van enkele milliseconden.
• Om de scherpte van een beeldscherm te bepalen is niet alleen de resolutie van belang, maar ook de pixeldichtheid.
• Met HDMI 2.0 en DisplayPort 1.4 zijn UHD-resolutie en een verversingssnelheid van 120 hertz geen probleem.

Er is niet één monitor voor alles

De tijd dat er maar één monitor was voor alle toepassingen is al lang voorbij. Ondertussen zijn er schermen in talloze maten en vormen. Het vinden van de ideale monitor is dus een ingewikkelde zaak geworden. Iemand die bijvoorbeeld alleen tekstwerk doet heeft andere eisen dan gamers of kunstenaars. Grofweg kunnen ze schermen verdelen op basis van het gebruiksgebied. Maar heel weinig gebruikers gebruiken een pc en monitor maar voor één ding.

Basismodellen zonder speciale functies behoren vaak tot de monitoren voor kantoor. Ze zijn ideaal voor typische typ- en computertaken op kantoor en zeer energiezuinig. Hiermee kunnen de meeste dagelijkse taken worden uitgevoerd. Monitoren voor gaming zijn krachtiger. Ze leveren duidelijke beelden, vloeiende overgangen en reageren bijzonder snel op de input van de spelers. Modellen voor grafisch werk worden gekenmerkt door een realistische kleurweergave en een scherpe, homogene beeldweergave.

Er zijn ook zogenaamde gebogen monitoren, die een naar binnen gebogen oppervlak hebben. Dit speciale ontwerp leidt het zicht direct naar het midden en maakt een betere ruimtelijke waarneming mogelijk als je van voren kijkt. Gebogen monitoren zijn daarom ideaal voor gamers en filmfans. Van opzij ziet het beeld er echter vervormd uit.

Paneeltechnologieën

Monitoren verschillen naargelang de gebruikte paneeltechnologie, d.w.z. de constructie van het beeldscherm. Het beïnvloedt eigenschappen als kleur- en contrastweergave, reactiesnelheid en kijkhoekstabiliteit. Veel gebruikte panelen zijn TN, IPS en PVA/MVA.

TN paneel

TN panelen of twisted-nematic panelen zijn de eerste technologie die op de markt kwam en zijn navenant goedkoop. Naast de energiebesparende werking kenmerkt de technologie zich vooral door zijn reactievermogen. Dit betekent dat de verandering tussen de beelden binnen enkele milliseconden plaatsvindt. Daarom zijn TN-panelen praktisch voor prijsbewuste gamers. Snelle bewegingssequenties in spellen worden zonder noemenswaardige vertraging weergegeven.

TN panelen kunnen echter geen echt zwart weergeven. Daardoor lijken andere kleuren minder intens en minder realistisch. Een ander probleem is de geringe kijkhoekstabiliteit. Als je vanuit verschillende hoeken naar een kleur op de monitor kijkt, kun je zien hoe de nuances veranderen. Een violette tint kan bijvoorbeeld vanuit een schuin perspectief roder lijken dan frontaal. TN panelen zijn daarom slecht geschikt voor nauwkeurige beeldbewerking.

IPS-paneel

IPS-panelen, kort voor In-Plane Switching, zijn zeer kijkhoekstabiel integenstelling tot TN-panelen: De kleuren veranderen niet, ongeacht vanuit welk perspectief je de monitor bekijkt. Het stroomverbruik van IPS-panelen is echter hoger dan dat van TN-panelen. Aan de andere kant scoort de technologie met nauwkeurige kleuren.

IPS-panelen zijn ideaal voor dagelijks gebruik en op kantoor. Ook artistiek werk is uitstekend geslaagd dankzij de exacte, stabiele kleurweergave. Oorspronkelijk hadden IPS-panelen een langzamere reactietijd dan TN-panelen, maar nu staan ze daarmee op gelijke hoogte. Dit betekent dat ze zelfs voor gaming kunnen worden gebruikt. Door de complexere constructie is IPS echter duurder dan TN.

PVA- en MVA-paneel

De twee afkortingen PVA en MVA staan respectievelijk voor Patterned Vertical Alignment en Multi-Domain Vertical Alignment. Ze hebben de beste zwart- en contrastwaarden. De reactietijd van oudere PVA en MVA panelen is ook langzamer dan die van TN modellen. Maar net als bij moderne IPS-panelen zijn deze inmiddels verbeterd. Omdat de kijkhoekstabiliteit niet zo groot is als bij IPS-panelen, is de kleurechtheid ook wat minder. Stroomverbruik en prijs zijn vergelijkbaar met die van IPS-panelen.

Beeldschermgrootte

De beeldschermgrootte hangt in principe af van twee factoren: het gebruiksgebied en de beschikbare ruimte. Een 32-inch monitor past bijvoorbeeld slecht op een kleine tafel. Met een monitor van 17 inch daarentegen is grafische en videoproductie veel inspannender dan met een groot scherm waarop elk detail te zien is. Een schermdiagonaal van 17 inch is nu zeldzaam voor monitoren. Het is de standaard voor grote laptops. Voor typen in het thuiskantoor is een formaat van 22 inch comfortabel, maar 24 inch is beter, omdat je dan gemakkelijk twee vensters, zoals een Word-documenten een browser, naast elkaar kunt plaatsen.

Voor grafisch werk is 24 inch het minimum. Als je beelden en video’s op professioneel niveau wilt bewerken, kun je het beste minstens een 27-inch beeldscherm gebruiken. Voor nauwkeurig werken met grafische, video- of CAD-programma’s worden schermdiagonalen van meer dan 30 inch en een hoge resolutie aanbevolen. Hoe groter het scherm, hoe gemakkelijker het is om details te zien. Ook in de gamingsector is minstens 27 inch zinvol. 32-inch monitoren zijn bijvoorbeeld erg populair bij gamers. Maar de enorme schermdiagonaal kan ook voor andere doeleinden een voordeel zijn. Ze zijn ideaal voor het bekijken van films en series. Het vereist echter een grotere zitafstand om de hele monitor in beeld te hebben.

Beeldkwaliteit

Hoe duidelijk en helder de inhoud op de monitor verschijnt, hangt af van het aantal en de verdeling van de pixels op het schermoppervlak. Ook de snelle beeldwisseling en de inkleuring zijn belangrijk. Kantoortoepassingen vereisen weliswaar niet de best mogelijke kwaliteit, maar voor kunstenaars is een scherp en natuurgetrouw beeld des te belangrijker. Voor gaming is een snelle beeldwisseling het belangrijkst.

Resolutie

De resolutie geeft het totale aantal pixels aan waaruit een beeldbestaat. Hoe meer pixels beschikbaar zijn op een bepaald schermoppervlak, hoe fijner de inhoud kan worden weergegeven.

De meest voorkomende schermresoluties voor monitoren zijn:

• Full HD met 1.920 x 1.080 pixels
• WQHD en QHD met respectievelijk 2.560 x 1.440 pixels
• UHD of 4K met 3.840 x 2.160 pixels

Inmiddels zijn er ook enkele monitoren met UHD+ of 5K, wat overeenkomt met een schermresolutie van 5.120 x 2.880 pixels. Er zijn zelfs 8K monitoren met een resolutie van 7.680 x 4.320 pixels. Vanwege het gebrek aan hardware zijn 5K en 8K monitoren echter alleen de moeite waard voor kunstenaars.

Beeldkwaliteit

Hoe duidelijk en helder de inhoud op de monitor verschijnt, hangt af van het aantal en de verdeling van de pixels op het schermoppervlak. Ook de snelle beeldwisseling en de inkleuring zijn belangrijk. Kantoortoepassingen vereisen weliswaar niet de best mogelijke kwaliteit, maar voor kunstenaars is een scherp en natuurgetrouw beeld des te belangrijker. Voor gaming is een snelle beeldwisseling het belangrijkst.

Resolutie

De resolutie geeft het totale aantal pixels aan waaruit een beeldbestaat. Hoe meer pixels beschikbaar zijn op een bepaald schermoppervlak, hoe fijner de inhoud kan worden weergegeven.

De meest voorkomende schermresoluties voor monitoren zijn:

• Full HD met 1.920 x 1.080 pixels
• WQHD en QHD met respectievelijk 2.560 x 1.440 pixels
• UHD of 4K met 3.840 x 2.160 pixels

Inmiddels zijn er ook enkele monitoren met UHD+ of 5K, wat overeenkomt met een schermresolutie van 5.120 x 2.880 pixels. Er zijn zelfs 8K monitoren met een resolutie van 7.680 x 4.320 pixels. Vanwege het gebrek aan hardware zijn 5K en 8K monitoren echter alleen de moeite waard voor kunstenaars.

Waar staat de afkorting “p” voor?

Full HD resolutie is ook bekend als 1080p. De “p” staat voor Progressive Scan en betekent volledig scherm. Dit is een beeldcompositie techniek waarbij alle beelden in hun geheel naar het uitvoerapparaat worden gestuurd. Het verving de interlaced (“i”) methode om de beelden in de even en oneven beeldlijnen na elkaar weer te geven.

Pixeldichtheid

De pixeldichtheid beschrijft hoeveel pixels er verdeeld zijn over één inch. De bijbehorende eenheid is ppi, wat staat voor “pixel per inch”.  Hoe kleiner de afstand tussen de pixels, hoe scherper het beeld. De pixeldichtheid hangt af van de verhouding tussen de schermgrootte en de resolutie. Een UHD-resolutie geeft niet noodzakelijkerwijs een beter beeld op een groot scherm dan een WQHD-resolutie op een kleinere monitor.

Om de pixeldichtheid te berekenen deel je het aantal pixels van de schermdiagonalen door de schermdiagonaal in inches. Bereken het aantal pixels met behulp van de stelling van Pythagoras: Je kwadrateert de horizontale en verticale pixels en telt de resultaten bij elkaar op. De vierkantswortel hiervan is het pixelgetal van de diagonalen.

De pixeldichtheid berekenen – een voorbeeld

Met een WQHD-resolutie van 2.560 x 1.440 pixels op een 27-inch scherm ziet de berekening er als volgt uit:

2.560² + 1.440² = 8.627.200

Hieruit volgt de wortel: 2.937,21

2937,21 : 27 = 108,79

De pixeldichtheid is daarom 108,79.

Als alternatief zijn er online calculators om de pixeldichtheid te bepalen. Het is bijvoorbeeld gemakkelijk te zien dat een 40-inch monitor met UHD-resolutie en een pixeldichtheid van 110 een iets beter beeld geeft dan WQHD op 27-inch, maar een slechter beeld in vergelijking met WQHD op een 24-inch-monitor. Daar is de pixeldichtheid 122. Voor de aankoop van de monitor betekent dit: Hoe groter de monitor, hoe hoger de resolutie moet zijn om de inhoud scherp te krijgen. Gangbare 24-inch kantoormonitoren met Full HD resolutie hebben een pixeldichtheid van 92. Je kunt deze waarde gebruiken als leidraad bij het zoeken naar de juiste resolutie.

Beeldsnelheid

De verversingssnelheid, ook wel framerate genoemd, bepaalt hoe vaak de monitor binnen één seconde het beeld kan veranderen. Voor tekstbewerking of browsen hoef je niet veel aandacht aan deze waarde te besteden. Grafisch ontwerpers en kunstenaars hebben ook geen snelle verandering van beelden nodig om aan hun werken te werken. Een verversingssnelheid van 60 hertz is al voldoende om films en series te bekijken of te werken met Photoshop en Illustrator. Voor snelle wedstrijden, waar elke milliseconde telt, kunnen vertragingen de overwinning kosten. Hoge frequenties van meer dan 120 hertz zorgen voor soepele afspeelsequenties. Inmiddels zijn er zelfs gaming monitoren met een verversingssnelheid tot 360 hertz die speciaal ontworpen zijn voor spelers op wedstrijdniveau.

Synchronisatie met FreeSync of G-Sync

Beide fabrikanten, AMD en NVIDIA, bieden FreeSync of G-Sync, een methode om de kloksnelheid van de grafische kaart af te stemmen op de vernieuwingsfrequentie van de monitor. Dit voorkomt schokkerige beelden. Hoewel FreeSync al in de software is ingebouwd, zijn een compatibele grafische kaart en G-Sync monitor nodig om G-Sync te gebruiken. Bovendien moet de monitor de verversingssnelheid van de grafische kaart ondersteunen.

Kleurruimte

De kleurruimte van beeldverwerkende apparaten zoals monitoren en camera’s beschrijft alle kleuren die ze kunnen weergeven. Het is altijd maar een deel van wat het menselijk oog kan waarnemen. Hoe groter de kleurruimte van een monitor, hoe intenser en realistischer de weergegeven inhoud. Om de kleurdekking weer te geven wordt de xy-kleurenkaart van het XYZ-kleurruimte systeem van de Internationale Commissie voor Verlichtingskunde(CIE) gebruikt. Daarin kunnen de kleurbereiken van monitoren worden weergegeven in de vorm van driehoeken. Het deel dat het dichtst bij nul ligt vertegenwoordigt het meest intense blauw van de kleurruimte. Het sterkste rood staat rechtsonder en het sterkste groen bovenaan.

Alle kleuren zijn samengesteld uit rood, blauw en groen in verschillende verhoudingen en helderheidsniveaus. Hierdoor zijn in totaal 16,8 miljoen kleurgradaties mogelijk. De drie RGB-waarden bepalen elke pixel op de monitor. Van de kleurruimten die nu voor monitoren worden gebruikt, geeft sRBG de minste kleuren weer. De sRGB-kleurruimte heeft bijvoorbeeld problemen met het weergeven van sterk verzadigde kleuren. Voor alledaagse toepassingen is de kleurruimte meestal voldoende. Als het zendapparaat echter een groter kleurenpalet weergeeft, treedt kleurverlies en vervorming op. De monitor pikt de informatie op van het ontvangende apparaat, zoals een camera, maar kan de kleuren mogelijk niet nauwkeurig weergeven.

Kleurenprinters gebruiken de zogenaamde CMVK-kleurruimte op basis van cyaan, magenta en geel. Sommige kleuren in deze kleurruimte kunnen niet worden weergegeven met sRGB. Voor een betere compatibiliteit met uitvoerapparaten zoals monitoren ontwikkelde Adobe Systems (nu Adobe Inc.) in 1998 de zogenaamde Adobe RGB kleurruimte. Het vult de sRGB-kleuren aan met verdere tinten in het groene en blauwgroene bereik. Dankzij de extra kleurgradaties is Adobe RGB zeer geschikt voor artistiek of grafisch werk. Als je de werken echter digitaal wilt publiceren, riskeer je kleurvervormingen met Adobe RGB als webbrowsers of bepaalde websites alleen sRGB weergeven.

Ondertussen wordt de DCI-P3 kleurruimte ook gebruikt voor monitoren. Deze werd in 2010 ingesteld voor gebruik in de filmindustrie. Display-P3 is een modificatie voor dure monitoren waarbij het zogenaamde D65 witpunt is toegevoegd en de gammacurve is aangepast aan sRGB. Rood en groen en hun kleurgradaties lijken veel levendiger dan bij sRGB. De standaard is ideaal voor grafische vormgeving dankzij de grote kleurruimte.

Andere aankoopcriteria

Schermgrootte en kwaliteit zijn niet de enige relevante criteria voor het vinden van de juiste monitor. De beschikbare aansluitingen bepalen bijvoorbeeld met welke apparaten de monitor verbonden kan worden.

Interfaces

De beschikbare interfaces moeten tenminste de externe apparaten dekken die je op de monitor wilt aansluiten. Analoge interfaces zoals VGA (Video Graphics Array) en DVI (Digital Visual Interface) zijn zelden te vinden op moderne monitoren. Terwijl VGA alleen beeldgegevens kan afspelen met een resolutie van 1.920 x 1.200 pixels en een beeldsnelheid van 75 hertz, kan DVI tot 2.560 x 1.600 pixels aan. Beide verbindingen kunnen geen geluid overbrengen.

In plaats van analoge interfaces worden de digitale HDMI aansluiting en DisplayPort gebruikt. Beide aansluitingen zenden zowel beeld als geluid uit. Om inhoud in Ultra HD resolutie en een verversingssnelheid van 60 hertz af te spelen, is het belangrijk dat er ten minste één HDMI 2.0 aansluiting beschikbaar is. Met HDMI 2.1 is 120 hertz mogelijk. DisplayPort 1.4 presteert vergelijkbaar. Zowel DisplayPort als HDMI maken de aansluiting van meerdere monitoren mogelijk. Om spelconsole met een monitor te gebruiken is echter alleen HDMI geschikt, omdat de huidige consoles geen DisplayPort hebben.

Bovendien zijn verschillende USB-interfaces handig om invoerapparaten zoals muis en toetsenbord rechtstreeks op de monitor aan te sluiten als er geen ruimte is op de computer. Laptops kunnen ook via USB op monitoren worden aangesloten.

Ergonomie

Ergonomie is niet alleen een belangrijk aspect voor bureaus of bureaustoelen, maar ook voor monitoren. Idealiter staat de rand van het scherm op ooghoogte en de monitor licht gekanteld om nek- en hoofdpijn te voorkomen. Daarvoor moet de monitor in hoogte verstelbaar en kantelbaar zijn.

Bovendien is het praktisch als het scherm gedraaid kan worden. Wie met meerdere monitoren werkt, kan ze gemakkelijker naar zich toe draaien en heeft zo een beter zicht op de inhoud. Bovendien heb je dan een betere toegang tot de verbindingen.

Aanraakscherm of niet?

Als je een monitor met aanraakscherm hebt, kun je de pc zo nodig zonder muis bedienen. De twee gangbare technologieën voor monitoren zijn resistief en capacitief. Resistieve monitoren hebben een hoge puntnauwkeurigheid en kunnen zowel met een handschoen als met een stylus worden gebruikt. De monitor registreert zachte gebaren echter slechts in beperkte mate. Bovendien is het oppervlak gevoelig voor krassen. Monitoren met capacitieve aanraaktechnologie zijn daarentegen zeer robuust en bestendig. De bediening gebeurt met de stylus of met de vinger. Maar omdat de aanraakdetectie zeer gevoelig is, registreert hij ook onbedoelde handelingen.

De touchscreen bediening is ideaal voor gebruik onderweg, omdat er geen aparte muis of geschikt oppervlak nodig is om het apparaat te bedienen. Monitoren staan echter meestal altijd op dezelfde plaats in de flat. Daarom is de mogelijkheid van een touchscreen geen essentieel aankoopcriterium. Het is echter heel praktisch om direct op het symbool te kunnen tikken in plaats van de muis erheen te bewegen. Aan de andere kant zijn zulke monitoren duurder dan die zonder aanraakfunctie.